ಸಾವಿನಿಂದ ಬದುಕಿನ ಜನನವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬದುಕಿನೊಡನೆ ಸಾವಿನ ಜನನವಾಗುತ್ತದೆ..! ಆಶ್ಚರ್ಯವಾದರೂ ಇದು ಸತ್ಯ. ಸಾವಿಲ್ಲದ ಬದುಕನ್ನ ಊಹಿಸಲೂ ಕೂಡ ಅಸಾಧ್ಯ. ಸಾವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೇ, ಸಾವು ಖಚಿತ ಮತ್ತು ಭಯಂಕರ!. ಸಾವಿನ ಸುತ್ತ ಮತ್ತು ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ ಹೆಣೆದಿರುವ ಈ ಬದುಕು ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ, ಸಾವು ತಾನು ಸತ್ತು ನಮಗೆ ನೀಡಿರುವ ಅವಕಾಶ. ಹಾಗಾಗೇ ಸಾವು ಪ್ರತಿ ಜೀವಕ್ಕೂ ಅತ್ಯವಶ್ಯಕ, ಜೀವವೀಯೊ ವಿದ್ಯಮಾನ. ಏನಿದು!? ಸಾವಾದ ಮೇಲೆ ಬದುಕು ಹೇಗೆ ಸಾಧ್ಯ? ಅಷ್ಟಕ್ಕೂ ಬದುಕಲು ಬಿಡುವಂತಹ ಸಾವು ಅದು ಯಾವುದು ಅಂದಿರಾ? ಇಲ್ಲಿ ಹೇಳ ಹೊರಟಿರುವ ಸಾವು ನಾವು ದಿನನಿತ್ಯ ಕಾಣುವ ಬರಿಯ ಭೌತಿಕ ಸಾವು (physical death) ಅಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಜೈವಿಕ ಸಾವು (Biological death).
ಮಾನವನ ಇಡೀ ದೇಹದೊಳಗೆ 10 trillion ನಿಂದ 10,000 trillion (1 trillion ಅಂದರೆ 1 ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ!!) ಜೀವಕೋಶ (cell) ಗಳಿವೆ. ವೀರ್ಯ (Sperm) ಮತ್ತು ಬೀಜಾಣು (Egg cell) ವಿನ ಸಂಯೋಜನೆ (Fertilization) ಯಿಂದ ರಚನೆಯಾಗುವ zygote ಎಂಬ ಒಂದೇ ಒಂದು ಜೀವಕೋಶದ ವಿಭಜನೆ (Cell division) ಯಿಂದ ಇಷ್ಟು ಸಂಖ್ಯೆಯ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಕಾಲ ಕ್ರಮೇಣ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುತ್ತದೆ. ಈ ರೀತಿಯ ದೇಹ/ಜೀವ ರಚನೆಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ಜೀವಕೋಶದ ಹುಟ್ಟಿನ ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ "ಸಾವು" ಎಂಬ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಕೂಡಾ ಭಾಗಿಯಾಗಿರುತ್ತದೆ.
ಜೀವಕೋಶ (cell) ದಲ್ಲಿನ ಸಾವನ್ನು ಎರಡು ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಬಹುದು. ಸಾಮಾನ್ಯ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಒಂದು "ಆತ್ಮಹತ್ಯೆ" ಮತ್ತೊಂದು "ಕೊಲೆ". ಪೂರ್ವಯೋಜಿತವಲ್ಲದೆ ಹೊರಗಿನಿಂದ ತನ್ನ ಮೇಲಾಗೊ ವೈಪರೀತ್ಯದಿಂದ ಜೀವಕೋಶವು ಕೊಲೆಯಾಗಲ್ಪಟ್ಟರೆ ಅಂತಹ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು Necrosis (ಉಚ್ಚಾರ: ನೆಕ್ರೊಸಿಸ್; ಮೂಲ: ಗ್ರೀಕ್; ಅರ್ಥ: ಗಾಯದಿಂದಾದ ಸಾವು) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇಂತಹ ಸಾವಲ್ಲಿ ವಿಷಕಾರಕಗಳು (toxins), ಸೋಂಕು (infection) ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ಗಾಯ (trauma) ಗಳೇ ಕಾರಣೀಭೂತ ಕೊಲೆಗಾರರು. ಹಾಗೆ ಕೊಲೆಯಾಗುವಾಗ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಉಬ್ಬಿ (cell swelling), ಒಡೆದುಕೊಂಡು (cell rupture), ತನ್ನೊಳಗಿನ ಕಣಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಹೊರಚೆಲ್ಲಿ ಜೀವಚೆಲ್ಲುತ್ತವೆ. ಹೊರಬಂದ ಜೀವಕೋಶದ ಕಣಗಳು (cell components) ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದ ಜೀವಕೋಶಗಳಲ್ಲಿ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪರಿಣಾಮ (inflammation) ವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುವುದಲ್ಲದೆ, ಸತ್ತ ಜೀವಕೋಶಗಳ ಅವಶೇಷ (cell debris) ಗಳು ಅಲ್ಲೇ ಶೇಖರಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ (ಚಿತ್ರ. 1). ಅದ್ದರಿಂದ ಇದೊಂದು ಅನಿಯಂತ್ರಿತ, ಸ್ವೇಚ್ಚೆಯುತ ಮತ್ತು ಹಾನಿಕಾರಕ ಮೃತ್ಯುಕ್ರಿಯೆ. Necrosis ಗೆ ಒಂದು ಶ್ರೇಷ್ಠ ಉದಾಹರಣೆಯೆಂದರೆ ಗ್ಯಾಂಗ್ರಿನ್.
ಕೊಲೆಗೆ ವಿರುದ್ದವೆಂಬಂತೆ ತನ್ನ(ಜೀವಕೋಶದ)ಲ್ಲಾಗಿರುವ ಸರಿಪಡಿಸಲಾಗದ ಮಾರಕ ಪರಿವರ್ತನೆಗಳು (DNA damage/mutation), ಸೋಂಕುಗಳು, ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಆಹಾರ ಕೊರತೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಂಗಾಂಗಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಹಾಗೂ ಅವಶ್ಯ ಸಂಖ್ಯೆಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಉಳಿದ ಅಂಗಾಂಗಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಜೀವರಾಸಾಯನಿಕ ಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೆ ತೊಂದರೆಯುಂಟುಮಾಡಬಾರದು ಎಂಬ ಕಾರಣದಿಂದ ನಿಯಂತ್ರಿತ, ಪೂರ್ವಯೋಜಿತ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಕೂಡ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಸಾವನ್ನಪ್ಪಬಹುದು. ಇಂತಹ ಪೂರ್ವಯೋಜಿತ ಜೀವಕೋಶದ ಸಾವನ್ನು (programmed cell death) apoptosis (ಉಚ್ಚಾರ: ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ / ಅಪೊ-ಟೋಸಿಸ್; ಮೂಲ: ಗ್ರೀಕ್; ಅರ್ಥ: ಉದುರಿ ಹೋಗು) ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಆಯಸ್ಸು ತೀರಿದ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಸಹ ಇದೆ ಮಾದರಿಯ ಸಾವನ್ನಪ್ಪುತ್ತವೆ. ಹಾಗೆ ಸಾಯುವಾಗ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಕುಗ್ಗಿ (cell shrinkage), ವರ್ಣತಂತುಗಳೆಲ್ಲ ಚೂರು ಚೂರಾಗಿ (Chromosomal DNA fragmentation) ಇಡೀ ಜೀವಕೋಶ ಚಿಕ್ಕ ಚಿಕ್ಕ ಗುಳ್ಳೆಗಳಾಗಿ (cell blebbing) ಬಿಳಿ ರಕ್ತಕಣಗಳಿಂದ ಭಕ್ಷಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ (phagocytosis). ಈ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಜೀವಕೋಶ ಕಣಗಳಾಗಲೀ, ಸತ್ತ ಜೀವಕೋಶಗಳ ಅವಶೇಷಗಳಾಗಲೀ ಉಳಿಯದಿರುವುದರಿಂದ ಇದು ನೆಕ್ರೊಸಿಸ್ ಗಿಂತ ಆರೋಗ್ಯಕರವಾದ ಮತ್ತು ಅತ್ಯವಶ್ಯಕವಾದ ಮೃತ್ಯು ಕ್ರಿಯೆ (ಚಿತ್ರ. 1). ಈ ರೀತಿಯ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಗಳು ನಮ್ಮೊಳಗೆ ಬದುಕಿನುದ್ದಕ್ಕೂ ನೆಡೆದು ದಿನಂಪ್ರತಿಯ ಸಹಜ ಆರೋಗ್ಯಕರ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲುವವು.
ಏಕಕೋಶೀಯ (Unicellular) zygote ರಚನೆಯಾದ ಐದು ದಿನದಲ್ಲಿ ವಿಭಜಿತ (mitotic cell division, ಒಂದು ಜೀವಕೋಶ ಎರಡಾಗುವ ಕ್ರಿಯೆ) ಬೆಳವಣಿಗೆ ಕಂಡು 70 ರಿಂದ 100 ಜೀವಕೋಶ ಹೊಂದಿರುವ 'ಬ್ಲಾಸ್ಟೋಸಿಸ್ಟ್' (Blastocyst, ಅರ್ಥ: ಮೊಳಕೆ) ಆಗಿ ರೂಪಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ (ಚಿತ್ರ. 2). ಈ ಬ್ಲಾಸ್ಟೋಸಿಸ್ಟ್ ಅನ್ನು ಆರನೇ ದಿನದಿಂದ ಭ್ರೂಣ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭ್ರೂಣಾಂಕುರ (Embryogenesis) ಗೊಂಡ ಮೊದಲ ದಿನದಲ್ಲೇ (Day 6 of Post fertilization) ಬ್ಲಾಸ್ಟೋಸಿಸ್ಟ್ ನಲ್ಲಿ ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ ಮೂಲಕ ಕೆಲವಾರು ಜೀವಕೋಶಗಳು ಸಾವನ್ನಪ್ಪುತ್ತವೆ. ಈ ಸಾವು ಆಗದೇ ಹೋದರೆ ಭ್ರೂಣವು ಅಕಾಲಿಕ ಸಾವಿಗೀಡಾಗಬಹುದು ಅಥವಾ ಹಲವು ವೈಪರೀತ್ಯವುಳ್ಳ ಭ್ರೂಣವು ಬೆಳೆಯಬಹುದು. ಹಾಗಾಗಿ ಈ ಮೂಲಕ ಸಾವಿನಿಂದ ಭ್ರೂಣದ ಸಹಜ ಬೆಳವಣಿಗೆಯು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಈ ಪರಿಯಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿನ ಜೊತೆ-ಜೊತೆಯಲ್ಲೇ 'ಸಾವು' ಕೂಡ ತನ್ನ ತಾನು ಜೀವರಚನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡುಬಿಡುತ್ತದೆ.
ಸಾವು ಹೀಗೆ ಮುಂದುವರಿದು ಮಾನವನ ದೇಹದ ಕೇಂದ್ರ ಸಂಸ್ಕರಣಾ ಘಟಕ (CPU) ವಾದ ಮೆದುಳಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಲ್ಲೂ ಮುಖ್ಯ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಭ್ರೂಣದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯುದ್ದಕ್ಕೂ ನರವ್ಯೂಹ ರಚನೆ ಹಾಗು ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಕ್ರಿಯೆಗಳು ಸಾಗುತ್ತಿರುತ್ತವೆ. ಮೆದುಳಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿರುವ ನರ ಜೀವಕೋಶ (neurons) ಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ, ಪ್ರೌಢ ಮೆದುಳಿನಲ್ಲಿರುವ ನರ ಜೀವಕೋಶಗಳಿಗಿಂತ ಎರಡರಿಂದ ಮೂರು ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿರುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಭ್ರೂಣದ ಮೆದುಳು ಉತ್ಪಾದಿಸಿದ ನರಜೀವಕೋಶಗಳು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸಿ (ಅಂತಹ ಎರಡು ನರಜೀವಕೋಶದ ನಡುವಿನ ಸಂಪರ್ಕಕ್ಕೆ synaptic connection/synapse ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ) ನರವೂಹವನ್ನು ದೇಹಪೂರ್ತಿ ಚಾಚುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಆ ಮೂಲಕ ದೇಹದ ಎಲ್ಲಾ ಭಾಗಗಳಿಗೂ ವಿವಿಧ ಪ್ರಚೋಧನೆ (impulse) ಗಳನ್ನು ವಿದ್ಯುತ್ ಮತ್ತು ರಾಸಾಯನಿಕ ಪ್ರಸರಣ (electrical and chemical signal transmission) ಗಳ ಮೂಲಕ ತಲುಪಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆ ಸಂಪರ್ಕಗಳು ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ನಂತರ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸಲು ಉಪಯೋಗವಾಗದೇ ಉಳಿದ ಅರ್ಧದಿಂದ 2/3 ರಷ್ಟು ಜೀವಕೋಶಗಳನ್ನು ತೆಗೆದು ಹಾಕುವುದು ಅವಶ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ ಮೃತ್ಯು ಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.
ಅದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಭ್ರೂಣದಿಂದ ಮಗುವಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಕೈ-ಕಾಲು ಬೆರಳುಗಳ ಆಕಾರ ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಸಹ "ಸಾವು" ಭಾಗಿಯಾಗಿದೆ. ಭ್ರೂಣದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದ ಬೆರಳುಗಳ ನಡುವೆ ಹಲವು ಜೀವಕೋಶಗಳಿಂದಾದ ಪದರವು ರಚನೆಯಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಬಾತುಕೋಳಿಯ ಪಾದಗಳ ಆಕಾರದಲ್ಲಿರುವ ಕೈ-ಕಾಲುಗಳ ಬೆರಳ ನಡುವಿನ ಜೀವಕೋಶಗಳು zygote ರಚನೆಗೊಂಡ 41 ನೇ ದಿನದಿಂದ 56 ನೇ ದಿನಗಳ ನಡುವೆ (41 to 56th day of embryonic development) ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ ಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ ಸಾವನ್ನಪ್ಪುತ್ತವೆ (ಚಿತ್ರ. 3). ಸಾವೇ ಇರದಿದ್ದರೆ ನಮ್ಮ ಹಣೆಬರಹ ತಿಳಿಸೋ ಹಸ್ತರೇಖೆಗಳು ಹೇಗಿರುತ್ತಿದ್ದವು ಎಂಬುದನ್ನು ಯೋಚಿಸಲು ಕೂಡಾ ಆಸಾಧ್ಯ.
ಶಿಶುವಿನ ಜನನಕೂ ಮುನ್ನದಲ್ಲಿ ಸಾವಿನ ಪಾತ್ರವು ಇಷ್ಟಾದರೇ, ಇನ್ನು ಜನನದ ನಂತರವೂ ಈ ಸಾವಿನ ಕ್ರಿಯೆ ಜೀವವನ್ನ, ಜೀವಿಸಲಿಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ದೇಹ ಮತ್ತು ದೇಹದಲ್ಲಿನ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಅಂಗವು ತನ್ನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಆಕಾರ ಮತ್ತು ಅಳತೆಯನ್ನ ಹೊಂದುವುದಕ್ಕೆ ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ ಮೃತ್ಯು ಕ್ರಿಯೆಯೇ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ. ಪ್ರತಿ ಅಂಗದಲ್ಲೂ ಜೀವಕೋಶಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆ (cell growth) ಮತ್ತು ಸಾವು (cell death) ಸಮತೋಲಿತವಾಗಿದ್ದರೆ ಮಾತ್ರವೇ ಇದು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.ಈ ಸಮತೋಲನದಲ್ಲಾಗುವ ವೈಪರೀತ್ಯವು ಹಲವು ಅಸ್ವಸ್ಥತೆಗೆ ಕೂಡಾ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ದಿನ ನಿತ್ಯದ ನಮ್ಮ ಬದುಕಲ್ಲಿ ಹಲವು ಭೌತಿಕ, ರಾಸಾಯನಿಕ ಅಥವಾ ಜೈವಿಕ ವಿಷಕಾರಕಗಳು (physical, chemical or biological toxicants) ನಮ್ಮ ಜೀವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯೊಳಗೆ ಸೇರಿ ಜೀವಕೋಶದಲ್ಲಿ ಅಹಿತಕರ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಬರುವ UV ವಿಕಿರಣಗಳು (UV-Radiation, a physical toxicant), ತಂಬಾಕಿನಲ್ಲಿರುವ ನಿಕೋಟಿನ್ (nicotine, a chemical toxicant) ತರಹದ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳು ಮತ್ತು ಹಲವು ರೋಗಕಾರಕ ವೈರಸ್ ಗಳು (biological toxicant) ಜೀವಕೋಶದಲ್ಲಿನ DNA ಗಳನ್ನು ವಿಕೃತಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ (DNA damage or mutation). ಅಂತಹ ಜೀವಕೋಶಗಳು ಹಾಗೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ವಿಭಜನೆಗಳಲ್ಲಿ (cell division) ಒಳಗೊಂಡು ವಿರೂಪಗೊಂಡ ಜೀವಕೋಶಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮಾರಕವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸುತ್ತದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಇವುಗಳನ್ನು ತೆಗೆದು ಹಾಕುವ ಕೆಲಸವು ಅತ್ಯವಶ್ಯವಾದುದು ಮತ್ತು ಇದು ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ ನಿಂದ ಪೂರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಇನ್ನೂ ಮುಂದುವರಿದು ಸೋಂಕಿತ ಜೀವಕೋಶಗಳು (infected cells) ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸಲು ಉಪಯೋಗವಾದಂತಹ ರೋಗ ನಿರೋಧಕ ಜೀವಕೋಶ (immune cells) ಗಳನ್ನು ಸಹ ತೆಗೆದು ಹಾಕುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಅಪಾಪ್-ಟೋಸಿಸ್ ಮೃತ್ಯು ಕ್ರಿಯೆ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
ನಮ್ಮೊಳಗಿನ ಕೋಟ್ಯಂತರ ಜೀವಕೋಶಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಜೀವಕೋಶವು ಸಾಯುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಅಮರವಾದದ್ದೇ ಆದರೆ, ನಮ್ಮ ಸಾವು ಖಚಿತ. ಈ ರೀತಿ ಜೀವಕೋಶದ ಅಮರತ್ವದಿಂದ ಬರುವ ಒಂದು ಭಯಾನಕ ಅಸ್ವಸ್ಥತೆಯೇ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್. ಹುಟ್ಟಿನಷ್ಟೇ ಮುಖ್ಯವಾದುದು ಈ ಸಾವು. ಬೇರಾವುದೇ ಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೂ ಮಿಗಿಲಾಗಿ ಸಹಜ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಹೆಗಲು ಕೊಟ್ಟು, ಉಸಿರುಳಿಸಲು ಉಸಿರ ತೆಗೆಯಲು ಜೀವದೊಳಗೆ ನಡೆವ ವ್ಯವಹಾರವೇ ಈ ಸಾವು. ಜೀವದಲ್ಲಿನ ಜೀವಕ್ಕೆ ಜೀವವಿಯೋ ವಿದ್ಯಮಾನ ಈ ಸಾವು. ಈಗ ಯೋಚಿಸಿ, ಸಾವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೇ ಹುಟ್ಟು ಸಾಧ್ಯವೇ??
-ರೋಹಿತ್
Email: rohit.biogem@gmail.com
Mob: 9620496302
ಗ್ರಂಥಋಣ:
Samejima, K., and Earnshaw, W. C. (2005). Trashing the genome: the role of nucleases during apoptosis. Nature Reviews: Molecular cell biology 6: 677-688.
Brill, A., Torchinsky, A., Carp, H., and Toder, V. (1999). The role of apoptosis in normal and abnormal embryonic development. Journal of Assisted Reproduction and Genetics 16(10): 512-519.
Hardy, K. (1999). Apoptosis in the human embryo. Reviews of Reproduction 4: 125-134.
University of New South Wales. (2012). UNSW Embryology. Retrieved from: http://php.med.unsw.edu.au/embryology/index.php?title=BGDA_Lecture_-_Development_of_the_Embryo/Fetus_2.
